تاریخچه و تعریف تحلیل محتوا  

در آستانه قرن بیستم با افزایش محسوس در تولید انبوه کاغذ روزنامه در آمریکا، توجه به ارزیابى بازارهاى انبوه و افکار عمومى پدید آمد. پس از جنک جهانى تحلیل محتوا به تعدادى از رشته هاى علمى دامن گسترد.
براى نمونه در روانشناسى، تحلیل محتوا کاربردهاى متعددى پیدا کرد؛ از جمله:

1. تحلیل مکالمات براى کشف ویژگى هاى انگیزشى، روان شناختى یا شخصیتى افراد؛

2. بررسى فرآیند ارتباطات مثل تحلیل فرایند تعامل رفتار گروه ها. 

همچنین در پژوهش هاى علوم تربیتى براى بررسى هاى مربوط به محتواى کتاب هاى درسى از این روش استفاده مى شود.
خلاصه اینکه امروزه تحلیل محتوا به روشى علمى تبدیل گردیده و نوید بخش به ثمر نشستن استنباط هایى شده است که اساسا از داده هاى کلامى نمادین و ارتباطاتى به عمل مى آیند و در موضوعات اساسى روان شناسى، جامعه شناسى، علوم تربیتى، ارتباطات، سیاست و ... شمول یافته اند. 
کار تحلیل محتوا از لحاظ جهت گیرى اساسا تجربى است، و فراتر از بررسى موضوع، پیوند تنگاتنگى با برداشت هاى جدید از پدیده هاى نمادین دارد. امروزه تحلیل محتوا روش شناسى مختص به خود را به وجود آورده است که محقق را قادر مى سازد به ارزیابى انتقادى از طرح تحقیق وبه طور مستقل از نتایج آن بپردازد.
 
تعریف روش تحلیل محتوا

برنارد برلسون تحلیل محتوا را «روشى براى مطالعه عینى، کمّى و سیستماتیک فرآورده هاى ارتباطى (محتواى آشکار پیام) جهت رسیدن به تفسیر» تعریف کرده است. در این تعریف بر سه واژه «عینیت»، «کمّیت» و «سیستماتیک بودن» تأکید شده است. «عینیت» اشاره به این دارد که این پژوهش بر اساس قواعد، احکام و روش هاى مشخص انجام مى گیرد. بنابر این، به منظور اجتناب از سوگیرى نظر محقق در فرآیند تحقیق مى بایست تحقیق توسط مجموعه صریح و مشخصى از قواعد هدایت شود.

«نظامدار و سیستماتیک بودن» آن نیز بدین معناست که مطالعه علاوه بر روشمندى، دایره شمول و طرح محتوا یا مقوله ها بر طبق قواعد کاربردى ثابتى مشخص شده است. باید توجه داشت که دو شرط عینیت و نظامدار بودن، قابلیت تکرار این روش را مى رساند، به گونه اى که سایر پژوهشگران نیز بتوانند با استفاده از روش هاى یکسان و اطلاعات مشابه، به نتایج مشابهى برسند. 

از آن رو که هدف، تحلیل محتواى پیام ها در قالب عبارت هاى عددى و در نتیجه، استفاده از فنون کمّى است که قابلیت این روش را افزایش مى بخشد، باید داده هاى ما به صورت کمّى (درصد و شمارش) تبدیل شود. در غیر این صورت، تحلیل محتوا نیست.

در این روش، پژوهشگر ارتباط مستقیم با پیام ها دارد و تنها به سراغ محصولات ارتباطى نظیر: روزنامه ها، کتاب ها، گزارش ها، نظر سنجى ها، فیلم ها، سریال ها، نامه ها، خاطرات، عکس ها و سخنرانى ها مى رود و با فرستنده پیام و انسان ها به طور مستقیم در ارتباط نیست. این مهم ترین وجه تمایز بین این روش با سایر روش هاست. از این رو روش مزبور روش بدون واکنش، مزاحمت و عکس العمل دانسته اند؛ چون کارى با مردم ندارد.